Сцэнарыст

– …Калі ўявіць наш шлях у выглядзе акружнасці (калі ў нас увогуле ёсць уласны шлях, ці мы проста пасіўна нясемся па арбіце і пазбаўлены права на самастойны рух), – дык дзе, у якім месцы мы знаходзімся? у канцы? у пачатку? у сярэдзіне? У акружнасці нічога гэтага няма, яна не мае ні канца, ні пачатку, і атрымліваецца, у нас увогуле не існуе такіх катэгорый, як час і гісторыя…

А потым была чарговая вячэра ўтрох, у час якой муж нарэшце даў і жонцы ўвагу, спытаў:

– Як поспехі? Як новае начальства? Пагаварылі пра фільм?

Яна адказала, стараючыся яшчэ аддалёк падвесці да свайго намеру звольніцца, што так, пагаварылі, але новае начальства аказалася ніколькі не лепшым за старое.

– Атрымліваецца, месцазмяняе людзей, а не наадварот. Новая мятла не лепш, а, бадай, горш за старую. А здаваўся такі мілы, сціплы. Хто б мог падумаць.

На што муж заўважыў:

– Лепш кар’ерыст, прафан, тупіца, чым чалавек шчыры ды яшчэ такі, які ў нечым разбіраецца. Ад апошняга больш шкоды. Аднак ты не адказала – што наконт фільма?

– На жаль, не пойдзе. Новае начальства катэгарычна забракавала. Я не змагла яго адстаяць.

– Ну што ж, – сказаў муж. – Не адзін Гаўрыла ў Полацку. Не на адной вашай кінастудыі свет сышоўся. Здымем на незалежнай. Праўда, Іван?

– Пажадана было б, – адказаў Лагун сваім баском.

– А грошы? Ты ведаеш, колькі гэта каштуе?

– Гэта няважна. Я заплачу. Потым разлічымся.Не варта маладому таленавітаму пачаткоўцу мець патрэбу ў нечым. Прайшлі часы, калі муза галоднай павінна была сядзець на гарышчы. Праўда, Іван?

– Я б не пярэчыў.

Інга ва ўсе вочы на яго глядзела. Яшчэ адна метамарфоза. Як жа хутка яму ўдалося ператварыцца з бяспраўнага ў ледзь не галоўнага ў іхняй сям’і! Ці даўно ён пазіраў уніз, чырванеў, саромеўся, бянтэжыўся? А цяпер за кароткі час так змяніўся. Перастаў баяцца мужа, не кажучы пра Інгу. З’явілася нейкая фанабэрыстасць, ганарыстасць, нібы ўвачавідкі ажывала вядомая гісторыя пра маладога чалавека з правінцыі, невука і выскачкі, які, да ўсіхняга здзіўлення, без асаблівых намаганняў зачароўвае і спакушае дасюль непрыступную, цнатлівую маралістку.

– Зрэшты, ёсць і стары варыянт. Нашто шукаць абыходныя шляхі? Сцэнар перамог на конкурсе і мае права быць пастаўленым у якасці фільма. Я зноў прапаноўваю табе ісці ў дырэктрысы. Тады ўжо дакладна ніхто не перашкодзіць.

– Я думала, гэтая тэма закрыта.

– Як бачыш, адкрылася.

– Я ўвогуле хачу… хацела сказаць, што збіраюся звальняцца. Мяне нічога не трымае на гэтай студыі.

– Вось як? Што ж, кожнаму сваё. Можа, сапраўды, нам усім трэба адпачыць, падлячыцца, змяніць абставіны.

Ён пакашляў, прачысціў горла і працягваў:

– Мы, Інга, тут параіліся і ведаеш што вырашылі? Паехаць на мора. Выбрацца ў нашу Піцунду. Успомніць маладосць.

Інга кінула позірк на Лагуна.

– Са мной, спадзяюся?

– Мы ведаем, што ты ўсё адно адмовішся, не паедзеш. Ты ў нас занятая творчымі пытаннямі. Не паедзеш?

Інга не верыла сваім вушам. Здзекуецца ён? Калі не – сапраўды, многае памянялася. Лагун ужо не баіцца Піцунды; яны аб усім дамовіліся; цяпер яе могуць і не браць – ужо яна атрымлівалася нібы трэці лішні.

Яна паныла, без аніякай мэты кагосьці чымсьці напалохаць, сказала:

– Толькі глядзіце, будзьце асцярожныя. Вада ўвогуле, і мора ў прыватнасці, не вельмі любяць беларусаў. Успомніце Якава Навуменку ў Севастопалі, Міколу Селешчука ў Італіі, Віктара Каваленку ў…

– Нічога, Іван. Мы не з палахлівых, праўда? Паедзем?

– З вялікім задавальненнем, – адказаў Лагун. – Я там ніколі яшчэ не быў. А гэта можа спатрэбіцца мне ў мастацкай творчасці.

Ён бесцырымонна, адкрыта глядзеў на Інгу; ёй нават падалося, што ў вачах і нават у голасе яго яна чытае насмешку.

“Я падвязу яго да метро! І скажу пару ласкавых”.

23

Перыяд, калі Лагун панічна баяўся мужа, сапраўды прайшоў. Але ў тым кароткім перыядзе, ва ўзрастанні небяспекі, у чаканні немінучай расплаты, якой яго так палохала Інга, была, аказваецца, свая вабнасць, выкід адрэналіну, драйв. Напачатку ён не ведаў, што Інзе і яе мужу ад яго трэба, і гэта напружвала яго, ён стараўся ўгадаць гэта. Ён лічыў іх за людзей, якія сабраліся абвесці яго вакол пальца і пакарыстацца ім.

“Хітрыя вы тут усе, ды не хітрэй за мяне”, – думаў ён.

Пакрысе, аднак, ён зразумеў, што муж – цюхцяй, а Інга будзе маўчаць. Тады ён скеміў – яму і хітраваць не трэба. Усё і так складваецца самым выдатным чынам, нават яшчэ лепш, чым магло б. Яму толькі трэба прымаць усё як належнае і карыстацца ім напоўніцу. Пакуль шанцуе, калі ўсё так ладна-складна, дык чаму б не? Не адмаўляцца ж ад таго, што само плыве ў рукі.

А плыло ў рукі многае. Лагун ужо займеў у гэтай сітуацыі цёплае месца, ціхую гавань, надзейны прытулак, дзе збіраўся прыгрэцца. У сувязі са змяненнем абставінаў аформілася і бліжняя мэта:застацца ў сталіцы, ды яшчэ ў непасрэднай звязцы з кінастудыяй. Акрамя таго часта з вуснаў Міхалевіча ці жартам, ці то ўсур’ёз гучалі намёкі наконт маральнай і матэрыяльнай падтрымкі, вядзенні па жыцці, падстаўкі пляча; у тым ліку нават такое, на тэму ўваходу Лагуна ў сям’ю: “каму ўсё гэта застанецца? Па ідэі, спадчынніку, а яго ў мяне якраз-такі і няма – вось штука ў чым”.

Увогуле, што да мужа з жонкаю, Лагун заўважаў паміж імі нават своеасаблівую барацьбу за сябе. Яны нібы стараліся кожны перацягнуць яго на свой бок. Аднак ён не спяшаўся рабіць выбар. Яму падабалася сама сітуацыя, пры якой муж так прыкіпеў да яго,будучы ў святой упэўненасці, што Лагун добры, наіўны і таленавіты хлопчык; яму, канечне, ільсцілі такія адносіны, ён любіў Міхалевічавы разважанні, любіў, калі той нагадаў:

– Запамінай, можа, некалі напішаш!

Яму падабалася паддражніваць Інгу; хоць гэта і было даволі жорстка з яго боку. Але якісь падлеткавы азарт, легкадумнасць нібы падштурхоўвалі яго ў плечы і прымушалі гэта рабіць. Ды яшчэ помста – маленькая помста ёй за яе паводзіны, за грэбаванне ім, адказ ёй на яе ганарыстасць. Яму крыўдна было, што выпадак у інтэрнацкім пакоі так і застаўся адзіным.

Калі Інга ўрывала час на кароткія размовы, сэнс якіх быў: не хадзі сюды! не гуляй з агнём! – яму яе нават рабілася шкада. Але ён ніколі не забываў, што з ёй нельга быць шчырым, бо яна толькі прыкідваецца святой, а насамрэч, хутчэй за ўсё, толькі тым і займаецца, што спакушае мужчын, – прынамсі, замешана ж яна ў тым званку і, як вынік, цалкам магчыма, у забойстве чалавека – яго бацькі. Гэтая таямнічая гісторыя званка ні на міг не пакідала Лагуна. І калі ўжо так яму пашанцавала ўвайсці ў сям’ю, ён проста павінен быў выведваць пра Інгу як мага больш, а таксама вынюхваць усё, што да той справы са званком датычнае.

Веданне тайны званка давала Лагуну пэўную ўладу над Інгай. Нібы меўся ў яго на яе кампрамат, ці нібы ведаў ён якоясь чароўнае слова, якім пры жаданні мог яе пагубіць, а мог уратаваць. Таму ён не спяшаўся з гэтай уладай развітвацца. Ён усё больш адчуваў, што яна ў яго волі. Ён гуляў з Інгай, як кот з мышшу, у любы момант гатовы выпусціць кіпцюры. Улада над ёю змяншала, а то і зусім знішчала яго страх перад мужам. Таму ён так лёгка адаптаваўся, таму так ахвотна прыняў прапанову ехаць на мора. Чаму не? На ўсё гатовае. Бясплатна.

Разам з тым Лагун ні разу не адважыўся загаварыць з Інгай на тэму званка, не пацікавіўся, не аглушыў яе навіной: маўляў, вы вінаватая ў смерці майго бацькі. Ён нават не ведаў, ці была яна з яго бацькам знаёмая. Што ж яго стрымлівала? А проста – адчуванне хісткасці сваёй пазіцыі. У глыбіні душы ён баяўся, што яна акажацца ні пры чым і на яго пытанне: “Вы ведалі майго бацьку?” – адкажа: “Першы раз пра такога чую”. І ён, Лагун, застанецца ні з чым. Без улады над ёю, ды яшчэ, чаго добрага, выкінуты на вуліцу.

Таму ён гнаў гэтае прызнанне ад сябе, адцягваў, адкладваў на потым. Куды спяшацца? Веданне, што ў запасе ў яго заўсёды ёсць магчымасць выкарыстаць чароўнае слова, прыносіла яму незвычайную асалоду. Лепш і далей чакаць. У яго і так ёсць чым пры выпадку паставіць Інгу на месца. Кароннае: “Інакш я вымушаны буду… расказаць мужу” спрацуе.

Яна падвезла яго да знаёмага завулка каля метро, таго самага, каля ліхтара пад каштанам. На гэты раз яна настроена была рашуча. Але яе чакаў сюрпрыз.

– Як гэта разумець? – строга пачала яна.

– Разумейце як хочаце.

– Што гэта значыць?

– Тое і значыць.

Гэтыя словы гучалі для яе, як халодны душ. Ёй нічога не заставалася, як змяніць тон. Мякчэй сказала:

– Табе не здаецца, што гэта ідзе не ў той бок? І зайшло надта далёка?

– Гэта як паглядзець. Можа, усё ідзе менавіта туды, куды трэба.

– Ты ж абяцаў. Мы ж дамовіліся, што ты не будзеш хадзіць! А сам ходзіш.

– А нашто мне вось так, ні з таго, ні з сяго, крыўдзіць чалавека? – рэзонна адказаў ён. – Які так добра да мяне ставіцца. Паважае, памагае. Верыць мне. Ну, разважце самі. – Ён падумаў і дадаў: – Я ад свайго шчасця ўцякаць не збіраюся.

У Інгі нібы ўпала нешта ўсярэдзіне, і сама яна вухнула ў глыбокую яму. Толькі цяпер яна пачала разумець, куды гэта яе завяло, ува што яна ўляпалася. Не таму, што Лагун разгадаў яе і так з ёю размаўляе, не таму, што ён апынуўся на баку мужа. Да яе пачало даходзіць, што цяпер яна не толькі ў цвёрдых мужавых руках, але і ў Лагуновых мяккіх лапах.Няўжо ён здатны на такое? Няўжо яна так памылілася ў ім?

Яна разумела, што павінна тэрмінова мяняць тактыку. Нават не столькі павінна, колькі заставаўся ў яе адзін гэты варыянт – замена гневу на літасць. Яна прамовіла нечакана нават для сябе самой жаласлівымголасам:

– Не, не падумайце. Я нічога не збіраюся прадпрымаць. Але вы нават не здагадваецеся… Калі б вы ведалі хоць палавіну ад таго, што робіцца ў мяне ў душы, дык інакш гаварылі б і паводзілі сябе. Самым гэтым пераходам на “вы” яна нібы напрошвалася на шкадаванне сябе. – Можа быць, за тое, што я тады зрабіла, я буду мучыцца ўсё жыццё… Але калі ў вас ёсць хоць кропля шкадавання… Я спадзяюся, што вы прыстойны чалавек…

– Не будзем пра прыстойнасць. Успомніце лепш, як вы самі са мной паступілі. Зусім не прыстойна.

Найбольш страшыла Інгу ў ім тая самая, невядомая раней, насмешка ў голасе.

– Я не разумею… За што вы мяне мучаеце? – Інга ведала, што гэта не тыя словы, але іншых не магла знайсці. – Што я вам кепскага зрабіла?

– Вы перарвалі нашы адносіны. Не, я не ў сэнсе інтыму. Хаця, прызнаюся шчыра, у мяне гонар, я таксама чалавек і маю права на крыўду, – засоп носам ён.

З гэтага круга не было выйсця. Акрамя простага жаночага – Інга ўзмалілася. Калі загаварыла, у яе дрыжаў голас і слёзы наплывалі на вочы.

– Усё не так. Не так, як вы зразумелі. Я захварэла… Тут фізіялагічная прычына…

– Не ў тым справа.

– А ў чым? Што вам яшчэ ад мяне трэба?

– Праўды.

– Якой?

Лагун вырашыў, што самы час адкрыцца.

– Вы ведаеце, якой, – сказаў ён, маючы на ўвазе яе званок на тэлефон свайго бацькі.

– Так, ведаю! – усклікнула яна, маючы на ўвазе тое, што адбылосяў студэнцкім пакоі. – Але няўжо гэта такое злачынства?! Такі грэх?