Сцэнарыст

– Амаль як у Святым пісанні, – падвёў рысу Вечка. – Застаючыся на месцы і ў спакоі, уратуешся. Вось харошы тэглайн, ці слоган, да фільма. – І развіў: – Чалавек часта псуе сабе жыццё не тым, што не робіць нечага, як яму здаецца, патрэбнага, а тым, што энергічна робіць акурат непатрэбнае. І, можа быць, лежачы на баку, хутчэй дачакаешся ўдачы.

Як толькі была пастаўлена апошняя кропка і напісана курсівам слова Канец (прыемная падзея), Іван Барысавіч аб’явіў, што “прыязджаюць мае – жонка, сыны” (непрыемная падзея). Ці то так супаў канец дыктоўкі з прыездам, ці проста кватарант стаў больш непатрэбны. На развітанне дзед зайшоў у пакой, які Лагун ужо лічыў сваім, з тонкай папкай у руцэ.

– Прывык я да цябе. Не хачу проста так адпускаць. Увесь час думаў, чым табе памагчы. Хочацца, а як? Я нічога не магу табе даць. Акрамя латарэйнага білета.

– Білета?

– Вобразна кажучы. Гэта як адзін чалавек усё скардзіўся, што яму не шанцуе, нават у латарэю ніколі не можа выйграць, пакуль не пачуўся яму голас з вышыні: “ты для пачатку хоць латарэйны білет купі!” Вось я і хачу падараваць табе латарэйны білет. А ўжо выйграе ён, ці не, невядома. Гэта справа шанцавання. Хочаш паспрабаваць?

– А што мне яшчэ застаецца, – буркнуў Лагун. Ён ужо быў намерыўся тут жыць.

Вечка падаў яму папку. Там быў акуратна раздрукаваны тэкст і шчыльны, жоўтага колеру, канверт.

– На, бяры. Наш сцэнар. Гэта і ёсць латарэйны білет. Не факт, што атрымаецца. Але раптам. Падпісвай сваім іменем, і пашлем разам на конкурс.

– Сваім? На конкурс? А калі спытаюць, хто аўтар? – засумняваўся Лагун.

– Табе нічога не давядзецца хлусіць. Ты ж сапраўды набіраў, значыць, пісаў. Таму з чыстым сумленнем так і адказвай: я.

Вечка паказаў дзе, Лагун ручкаю надпісаў сваё імя, далей пад дыктоўку – кароткую біяграфію, адрас, кантакты.

– Гэта ўсё?

– Усё. Я сам аднясу на пошту і адпраўлю.

– А далей што? – Лагуну не верылася, што так празаічна ўсё канчаецца.

– Далей па абставінах. Далей я і сам не ведаю.

Расчараванню Лагуна не было межаў. Ён лічыў гэты тэкст незразумелай, нецікавай лухтой. Калі б дзед яму даверыўся, напрыклад, падараваў бы тэкст і папрасіў самому падпісаць і паслаць, ён хутчэй за ўсё нікуды б не паслаў – пасаромеўся б. Аднак варыянтаў не было. Лагун вымушаны быў вярнуцца ў інтэрнат, да радасці папугая і да здзіўлення суседа, які ўжо невядома што пра яго надумаўся.

– Дзе ты? што робіш? як поспехі?

– Сцэнарый напісаў і паслаў на конкурс, – адказаў коратка, каб не чапляліся да яго, Лагун.

– На што ты спадзяешся? Гэта не варыянт дабіцца поспеху. У той сферы на сто гадоў наперад усё занята.

Зноў пайшлі цераспалосіцай аднастайныя дні – дні асалавелых лекцый і вечары чакання. Добра яшчэ, хапіла розуму не кінуць свае кошыкі. Ён усё спадзяваўся ўбачыць дзеда, як тады, на Каляды, і пагаварыць з ім. У думках ён упікаў дзеда: што ж гэта вы? Прыручылі чалавека і кінулі? Але Вечка не з’яўляўся больш у гіперы. Значыць, сапраўды, відаць, прыехалі родзічы і яму няма патрэбы хадзіць самому.

Пазваніць яму Лагун не адважваўся. Між тым сакавік канчаўся. Мары Лагуна змяншаліся, спадзяванне на тое, што зноў пашанцуе яму, з’едуць дзедавыя і ён стане там жыць, раставалі як снег. Лагун ужо і чакаць перастаў. Жыццё цалкам вярнулася ў ранейшае рэчышча. Як раптам, у канцы сакавіка – чорныя шпакі хадзілі па салатавых газонах, шчыпалі траўку, ціўкалі, – тэлефон яго ажыў. Званок. Жаночы голас паведаміў, што непакоіць яго галоўрэд з кінастудыі, яна ж старшыня журы конкурсу. Трэба тэрмінова сустрэцца і пагаварыць наконт яго сцэнарыя. Лагун, які ўжо амаль забыў пра той конкурс, не адразу нават зразумеў, пра што гаворка. Іншае ўсхвалявала і напалохала яго. Гэты жаночы голас, крышку прастуджаны, але грудны, мяккі, прыемны, падаўся яму знаёмым. Ён зірнуў яшчэ раз. Гэта быў той самы нумар, па якім ён званіў пасля дэталізацыі, нумар, які ён ад страху сцёр з памяці тэлефона, але не са сваёй памяці; нумар, па якім званілі бацьку перад смерцю ў час навальніцы і, значыць, цалкам верагодна, паспрыялі тым самым яго пагібелі. Адзінае, што прыйшло яму ў галаву – гэта тая самая дама, якая вінавата ў смерці бацькі, хутчэй за ўсё палюбоўніца яго. А так як ён быў баязлівец, наш Лагун, ён жвава ўявіў звёны ланцуга: дзед – кінастудыя – званок дамы і, халадзеючы, падумаў: а што калі гэта – працяг? І ўсё гэта – знарок, яго заманьваюць кудысьці як чалавека, які здагадваецца пра злачынства, мо нават як адзінага сведку, каб расправіцца з ім? Ён спачатку нават выпусціў з-пад увагі, што цяпер гэты злавесны нумар звязаны не з бацькам, а са сцэнарам, тым самым, як Лагуну здавалася, бесталковым тэкстам, які нічога не можа выклікаць, акрамя сораму.

10

Конкурс сцэнарыяў, які “FilmBell’у” ўдалося перахапіць у асноўнай студыі, аб’явілі мінулай восенню, у кастрычніку, а вынікі падводзілі сёлета, у красавіку. Конкурс быў тэматычны. Ён усхваляваў многіх. Патрабавалася штось духоўнае, лірычнае, разам з тым патрыятычна-нацыянальнае, кшталту “Любіць па-руску”, толькі на фоне арнаменту і ў аздабленні васількоў і рамонкаў. На тэму, аднак, мала хто звярнуў увагу. Гэта быў адзін з рэдкіх праектаў, які цалкам фінансаваўся дзяржавай. У выпадку, калі пашанцуе і фільм здымуць, ні ў кога не будзе балець галава, што з ім далей рабіць. Раз дзяржзаказ, дык няхай дзяржава і думае. З амаль дзвюх сотняў конкурсных твораў па традыцыі адсоткаў 80 складала кан’юнктура пра вайну, далей – перапеўкі КВЗ, “Камедзі-клабу”, “Уральскіх пяльменяў”, жарцікі-сцёб, любоў-маркоў, ёлкі-палкі, мамкі-таткі. Далей ішоў дружным шэрагам лубок, варыяцыі на тэму “Сватоў”, дзе жыхары аграгарадкоў спявалі рускія народныя песні, пакладзеныя на рэп, пускалі вянкі па вадзе і скакалі праз вогнішча: хлопцы былі ў касаваротках, картузах з бліскучымі брылямі і з кветкаю за вухам, дзяўчаты ў какошніках і сарафанах. Было трохі фэнтэзі, містыкі і “пападэнцтва” – перакіду ў іншы час; некалькі пошукаў скарбаў, з паўдзясятка ўтопій і антыўтопій; дзве, як выказаўся масціты сябра журы, заслужаны дзеяч мастацтваў Сцяпан Алесевіч, “лібідабеліберды”. Многа было агульных і буйных планаў, перапытванняў: “Як вас завуць?” – “Каго, мяне?” І над усім панаваў нястрыманы, бязмежны, ненармальны аптымізм. Героі ўвесь час смяяліся, дарэчы і недарэчы. Падводзячы вынікі, журы ўжо адчаялася нешта людскае знайсці. Як у канцы сакавіка прыйшоў яшчэ сцэнарый, дакладней, невялікая кінааповесць, пад назвай “Месца”. Напісаная ці, прынамсі, падпісаная нейкім студэнтам-першакурснікам. Знаўцы з журы растлумачылі недасведчаным назву. Што “месца”, “места” – гэта горад, а таксама кропка знаходжання, а яшчэ – састарэлае абазначэнне службы ці працы. Сінопсіс: тэма маленькага чалавека, офіснага, сярэдняй рукі супрацоўніка, сучасны варыянт гогалеўскага “Шыняля”. Сваёй непасрэднасцю ён, як раней казалі, “браў за душу”, уздзейнічаў, як нешта даўно знаёмае і незаслужана забытае, якое цяпер сустракаеш, як дарагога госця, ледзь не са слязамі замілавання. Слова ўзяў паважаны Сцяпан Алесевіч.

– З чаго пасмяешся, таму паслужыш, – пачаў ён. – Мы ўсё нечага чакаем. Нам падавай дык падавай. Пісаць – дык адразу “Вайну і мір”, здымаць – дык “Гульню тронаў”. У выніку ў нас поўна геніяльных шэдэўраў (ён паказаў пальцамі двукоссе), мы ўжо не ведаем, дзе іх дзяваць, гэтыя шэдэўры, што з імі рабіць. Бяда ў тым, што ў нас не стала проста нармальных мастацкіх тэкстаў.

Затым чарадою пайшлі выступленні іншых сяброў журы: акцёр, лаўрэат, празаік, паэт, рэжысёр. Сэнс іх слоў зводзіўся да таго, што, сапраўды, раптам некуды прапалі гэтыя лёгкія, добрыя, лірычныя і светлыя камедыі ў разанаўска-гайдаеўскім стылі, якія не неслі дыдактыкі і маралі, не ставілі глабальныя пытанні, ні на што не прэтэндавалі, але менавіта ў тым, як ні парадаксальна, была іх каштоўнасць.

Словам, сцэнар спадабаўся ўсім. Журы было адзінадушным. І толькі Інга Міхалевіч-Яравая, намесніца галоўнага рэдактара кінастудыі, яна ж намесніца старшыні журы Сцэнарнага конкурсу (старшынёй быў сам шэф, гендырэктар Хрушчанка, але ён ні ў што не ўмешваўся і цалкам давяраў шаноўнаму журы) – яна адна не спяшалася. Яе мастацкая, а больш жаночая інтуіцыя падказвала, што нешта тут не так. Надта ж малады, дужа ранні быў аўтар, у той час, як адчувалася вопытная рука. Пашукаўшы па ключавых словах і асноўных сказах у Інтэрнэце, пакруціўшы іх так і сяк, яна нічога нават прыблізнага не знайшла і чамусьці з палёгкаю ўспрыняла гэта. Не плагіят? А раптам дзіва? І гэты студэнцік сапраўды аўтар? Чаго ў жыцці не бывае. Заходзіла на яго профіль у Фэйсбук, чытала скупыя звесткі, углядалася ў наіўную рудабельскую фізіяномію. Сінія вочы, белыя валасы. Падобны на Брэда Піта, толькі вушатага. Інга ўспамінала сваю паездку ў гэты Акцябрск-Рудабельскі, калі здымалі славуты фільм. Яе ніколькі не здзівіла супадзенне, што Лагун адтуль. Звычайна заўсёды ў тых месцах, дзе адбываліся здымкі, праз нейкі назіраўся прыток у тэатральна-мастацкія ўстановы, на акцёрскія, рэжысёрскія, сцэнарныя факультэты і курсы.

Увогуле, Фэйсбук студэнцік амаль не вёў. І гэта яна адзначыла плюсам. Усё ж не такі, як усе. Як мінімум, не балбатун. Або скрытны, або прадбачлівы, а значыць, разумны. Разумны не будзе вывальваць усё пра сябе. Так яна ні да чога не прыйшла. Тады, парушаючы ўсе магчымыя конкурсныя нормы і правілы, яна патэлефанавала яму. Ціхі, сарамлівы, нават як бы спалоханы голас, хвалюючыся, з выбачэннямі заявіў, што ў бліжэйшы час не можа сустрэцца, бо працуе па зменах пасля абеду. (Вось як – працуе.) А да абеду? Таксама заняты. Дамовіліся, што як толькі будзе вольны, няхай адразу пад’едзе, “важная размова”, – папрасіла яна. Час ішоў. Ён не адклікаўся. Ні назаўтра, ні паслязаўтра. Між тым трэба было нешта вырашаць, бо яна затрымлівала журы. Людзі залежалі ад яе марудлівасці.

– Здарылася што? – спытаў муж, які любіў быць у курсе жончыных спраў ад адсутнасці сваіх.

– Нічога, – адказала яна. – Хаця… Хочаш глянуць адну рэч? – Калі-небудзь яна выкарыстоўвала яго ў якасці своеасаблівага эксперта, “свежага вока”. – Цікава, што скажаш.

– Ахвотна. Але ты ж ведаеш мой густ, – прамовіў ён крыху какетліва, нібы набіваючы сабе цану. – Мне цяжка дагадзіць.

Ён быў старэйшы за яе на 15 гадоў. Высокі, мажны, непаваротлівы. Лысы, што, праўда, толькі маладзіла яго. Круглатвары, у акулярах з круглымі шкельцамі, за якімі плавалі цікаўныя шэрыя вочы. У шырокіх джынсах і белай сарочцы. Гэта знешне, а вось унутрана ён нібы перанёсся з ХХ, калі не з ХІХ стагоддзя, у наша дваццаць першае. Яго густы, калі яму верыць, застылі, закасцянелі гадоў 30 назад і больш не развіваліся. Усё, што стварылася за гэты час у літаратуры, музыцы і кіно, патрапляла пад яго з’едлівую крытыку. Ён сам прызнаваўся, што не ўспрымае нічога новага.

– Гэта не для майго сярэдняга розуму, – любіў казаць. І дадаваў: – Лепш быць ва ўсім дылетантам. Тады больш будзеш здзіўляцца, спазнаваць, і любіць жыццё.

Але Інга ведала, што гэта не так. Начытаны, адукаваны, з чэпкай памяццю, ён хутчэй быў эрудыт, чым невук, і насамрэч стараўся хаця б у асноўным не адставаць ад жыцця, быць у курсе ўсяго новага. Арыгінал, з дзівацтвамі, з заскокамі, па характары ён быў дабрак-сангвінік. Яго звычка, якой ён не толькі не саромеўся, а культываваў, была святая лянота. Да ўсяго ён з’яўляўся прыхільнікам малавядомага руху slow life: жыві марудна, спяшайся паволі; лепш не дарабіць, чым перарабіць.